جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا، روز جمعه در گفتگو با همتای خود در ترکیه، رجب طیب اردوغان، گفت قصد دارد کشتار ارمنی‌ها در امپراتوری عثمانی در خلال جنگ جهانی اول را به عنوان «نسل‌کشی» به رسمیت بشناسد. گرچه کاخ سفید این موضوع را رسما اعلام نکرده چندین بنگاه خبری در آمریکا آن‌را تایید کرده‌اند. خبرگزاری بلومبرگ اولین رسانه‌ای بود که این خبر را منتشر کرد و شبکه «سی ان ان» نیز آن‌‌را به نقل از یک منبع مطلع گزارش داده است. این منبع گفته جو مکالمه تلفنی بایدن و اردوغان «پرتنش» بوده است. خبرگزاری رویترز هم این گفته بایدن به اردوغان را تایید کرد.

دفتر ریاست‌جمهوری ترکیه نیز هنوز این خبر را تأیید نکرده است.

آقای بایدن در تبلیغات خود برای ریاست‌جمهوری وعده داده بود که کاری می‌کند که در بیش از صد سالی که از کشتار ارمنی‌ها در اواخر امپراتوری عثممانی می‌گذرد هیچ رئیس‌جمهور آمریکا انجام نداده: به رسمیت شناختن این کشتار به عنوان نسل‌کشی. شبکه «سی ان ان» و سایر رسانه‌ها چند روز پیش خبر داده بودند که بایدن قصد دارد در سالگرد روز یادبود این جنایت به وعده انتخاباتی خود عمل کند.

ترکیه عضو ائتلاف نظامی ناتو و از متحدین سنتی آمریکا از جنگ سرد تا کنون است. پیشینیان آقای بایدن به دلیل این‌که نمی‌خواستند آزردگی خاطر آنکارا را رقم بزنند هرگز از لفظ «نسل‌کشی» برای این رویداد استفاده نکردند. دونالد ترامپ حتی فعالانه کوشید جلوی به رسمیت شناختن «نسل‌کشی» ارمنی‌ها در کنگره آمریکا را بگیرد. باراک اوباما نیز در طول هشت سال زمامداری خود علیرغم تقاضای بسیاری از نزدیکانش هرگز از این لفظ استفاده نکرد و در عوض از این رویدادها با لفظ ارمنی «مِتز یگِرن» (شرِ بزرگ ) نامبرد.

اما این‌که آقای بایدن پیش از اعلام رسمی این موضوع ابتدا با اردوغان تماس گرفته تا در این مورد از پیش هشدار داده باشد خبر از سبک حکمرانی او می‌دهد. هفته گذشته شاهد بودیم که بایدن پیش از اعمال تحریم بر روسیه با رئیس‌جمهور این کشور، ولادیمیر پوتین، تماس گرفت. این تحریم‌ها بخاطر دخالت روسیه در انتخابات ۲۰۲۰ آمریکا، حملات سایبری موسوم به «سولار ویندز» و در ضمن اشغال غیرقانونی شبه‌جزیره کریمه و «نقض گسترده حقوق بشر» در آن منطقه اعمال شده‌اند. روسیه این شبه‌جزیره را در پی برگزاری یک همه‌پرسی به خاک خود الحالق کرده است اما این منطقه طبق قانون بین‌المللی بخشی از خاک اوکرائین محسوب می‌شود.

به گزارش «سی ان ان» به نقل از منبعی آگاه، مدتی پس از این گفتگوی تلفنی، حسن مراد مرجان، سفیر جدید ترکیه در آمریکا (که چند روز پیش کار خود را آغاز کرد) قرار است به کاخ سفید برود و با یکی از مقامات شورای امنیت ملی آمریکا دیدار کرد. این اولین دیدار آقای مرجان با مقامات دولت بایدن است.

آقای بایدن در دوران ریاست‌جمهوری اوباما، معاون رئیس‌جمهور بود و از جمله وظایفش تنظیم روابط با آنکارا بود. او چهار بار به ترکیه سفر کرد، از جمله در پی کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶. او در همان دوران نیز تنش‌هایی با اردوغان داشت و در چند سال اخیر بارها از او انتقاد کرده است. س

بایدن چند ماه پیش در گفتگو با هیات سردبیری روزنامه «نیویورک تایمز» راجع به اردوغان گفت: «من مدت زمان بسیاری با او صرف کرده‌ام. آدم خودکامه‌ای است… ما باید رویکرد خیلی متفاوتی نسبت به او داشته باشیم و به روشنی نشان دهیم که حامی رهبری اپوزیسیون هستیم.»

این اولین گفتگوی اردوغان و بایدن از زمان رئیس‌جمهور شدن بایدن است. همین‌که این تماس تلفنی بیش از سه ماه طول کشیده خود از نشانه‌های افول روابط دو کشور دانسته می‌شود. اردوغان و ترامپ روابط نزدیک‌تری داشتند و آقای ترامپ در مسائل حساسی مثل حمله ترکیه به کردهای سوریه نیز از آنکارا حمایت کرد. 

کاخ سفید در گزارش خود راجع به این مکالمه تلفنی گفت رئیس‌جمهور آمریکا از «علاقه خود به رابطه دوجانبه سازنده و افزایش نواحی همکاری و مدیریت موثر مخالفت‌ها» گفته است. دو طرف در ضمن تایید کردند که بایدن و اردوغان در ماه ژوئن در بروکسل در جنب نشست ناتو دیداری مفصل‌تر و حضوری خواهند داشت.

وزیر خارجه ترکیه، مولود چاووش اوغلو، چند روز پیش در واکنش به این خبر که کاخ سفید شاید نسل‌کشی ارمنی‌ها را به رسمیت بشناسد گفته بود: «اگر آمریکا می‌خواهد روابط را بدتر کند این تصمیم خودشان است.»

موضع رسمی ترکیه این است که کشتار ارمنی‌ها جزو تخاصم‌های نظامیِ جنگ جهانی اول است و در آن هر دو طرف تلفات داده‌اند. آنکارا در ضمن شمار کشته‌شدگان ارمنی را ۳۰۰ هزار نفر می‌داند که بسیار پایین‌تر از میزان مورد تایید بیشتر تاریخدانان معتبر است.

اعلام رسمی «نسل‌کشی» احتمالا عواقب دیپلماتیک خواهد داشت اما هیچ عواقب قانونی برای آنکارا ندارد.

نهاد ریاست‌جمهوری ترکیه در پی گفتگوی دو رهبر گفت بایدن و اردوغان بر «مشخصه راهبردی رابطه دو کشور و اهمیت همکاری برای بهبود تعامل در موضوعاتی که مورد علاقه طرفین هست» تاکید داشته‌اند.

ارمنی‌های سراسر جهان، و از جمله ایران، روز ۲۴ آوریل (امسال برابر با چهار اردیبهشت) را به عنوان «روز یادبود نسی‌کشی» به رسمیت می‌شناسند. این روز در تاریخ به «یکشنبه سرخ» معروف است. در شب ۲۳ آوریل و ۲۴ آوریل ۱۹۱۵ بود که مقامات عثمانی ۲۵۰ نفر از رهبران فکری و اجتماعی ارمنی‌ها را دستگیر کردند و شروع به تبعید و قتل آن‌ها کردند.

تعداد کل کشته‌شدگان ارمنی در این دوره مورد مناقشه بسیار است. در دوره ۹ ساله ۱۹۱۴ تا ۱۹۲۳ (بنیانگذاری جمهوری ترکیه) از ۳۰۰ هزار نفر تا دو میلیون ارمنی کشته شدند که البته همه در عثمانی نبودند. اسناد خود مقامات عثمانی به روشنی نشان می‌دهد که کشته‌شدگان تنها دوره سه ساله ۱۹۱۵ تا ۱۹۱۸ (پایان جنگ جهانی اول) را ۸۰۰ هزار نفر می‌دانستند.

شمار شهروندان ارمنیِ آسیای صغیر در سال ۱۹۱۴ حدود دو میلیون بود و اما تا سال ۱۹۲۳ به زیر چهارصد هزار نفر رسیده بود.

عکس‌ها و شواهد بسیاری دال بر کشتار وسیع ارمنی‌ها وجود دارد. در برخی از این تصاویر سربازان عثمانی را می‌بینیم که با سر بریده شده ارمنی‌ها عکس گرفتند. در برخی دیگر انبوهی از اسکله‌ها را می‌بینیم که سربازان عثمانی در میان‌شان قدم می‌زنند. در کشتار ارمنی‌ها از روش‌هایی ماند غرق کردن، شکنجه، گازهای شیمیایی، زهر و تجاوز جنسی نیز استفاده شده است. بسیاری نیز بر اثر بیماری و گرسنگی در پی راهپیمایی‌های طولانی مردند. برخی گزارش‌ها از کودکانی خبر می‌دهد که سوار قایق می‌شدند و به میان دریا رهایشان می‌کردند.

در سال ۲۰۱۹ مجلس نمایندگان و مجلس سنای آمریکا هر دو قطع‌نامه‌ای را تصویب کردند که کشتار ارمنی‌ها در بازه زمانی ۱۹۱۵ تا ۱۹۲۳ را به عنوان «نسل‌کشی» به رسمیت می‌شناسد؛ خواسته‌ای که ده‌هزار شهروند ارمنی در آمریکا و سازمان‌های سیاسی مربوط به آن‌ها سال‌ها است مطرح کرده بودند. دولت آقای ترامپ از سناتورهای جمهوری‌خواه خواسته بود که نگذارد این قطع‌نامه به اتفاق آرا به تصویب برسد. ایلهان عمر، نماینده چپ‌گرای مسلمان دموکرات‌ها از ایالت میشیگان نیز به این قطع‌نامه رای مثبت نداد که باعث جنجال‌های بسیاری شد. خانم عمر از سوی بسیاری از مخالفینش (از چپ و راست) متهم به نزدیکی مواضع به اردوغان است.

از دیگر موارد اختلاف بین واشنگتن و آنکارا می‌توان به خرید سامانه‌های پدافندی اس ۴۰۰ روسیه توسط ترکیه، حضور ترکیه در میدان جنگ داخلی سوریه، وضعیت حقوق بشر در ترکیه و حضور یکی از مخالفین اصلی آنکارا، روحانی‌ای به نام فتح‌الله گولن که ترکیه او را مسئول کودتای ۲۰۱۶ می‌داند در خاک آمریکا اشاره کرد.